Zjawisko obniżonego napięcia mięśniowego, czyli hipotonii, można zaobserwować już w pierwszych tygodniach życia dziecka. Objawia się ono między innymi apatycznością oraz brakiem aktywności i reagowania na bodźce, lecz ponieważ bywa mylone z innymi schorzeniami, należy zdiagnozować każdy przypadek indywidualnie. Ośrodkowy układ nerwowy noworodka jest wciąż w fazie rozwoju, integruje się z narządami zmysłów, dlatego wiele odruchów jest jeszcze bezwarunkowych, jednak gdy w kolejnych miesiącach nie są opanowane bardziej zaawansowane czynności, warto skonsultować się ze specjalistą.
Mechanizm odpowiedzialny za zaburzenia
Odruchem w roli reakcji na rozciąganie jest napięcie spoczynkowe mięśni, zwane tonusem. W przypadku serca praca taka występuje mimowolnie, organizm sam dostosowuje liczbę skurczów do ilości przepompowanej krwi, natomiast większość czynności organizmu podlega kontroli albo może być wyzwalana za pośrednictwem określonych bodźców. Współdziałanie α- i γ-motoneuronów oraz napływ impulsów do rdzenia kręgowego z receptorów skórnych podtrzymują tonus w okresie skurczów. Wyższe ośrodki układu nerwowego mogą hamować czynności odruchowe rdzenia (przy wzmożonym napięciu działają pobudzająco). W konsekwencji uszkodzona droga impulsu nerwowego biegnącego do mięśni wpływa na zaburzenie kompensacyjnego mechanizmu antygrawitacyjnego. Dziecko wykształca nieprawidłowe schematy postawy ciała i orientacji przestrzennej, właściwe dla obniżonego napięcia mięśniowego.
Zespół dziecka wiotkiego
Potoczna nazwa dobrze obrazuje objawy, po których rozpoznać można to schorzenie. Tuż po narodzinach prowadzona jest rutynowo wstępna diagnostyka w oparciu o skalę Apgar. Gdy noworodek „przelewa się przez ręce”, podczas podnoszenia poziomego jego głowa opada, kończyny zwisają bezwładnie, a w pozycji po ułożeniu na brzuchu nie wykonuje ruchów prostowania i zginania kończyn, może go dotyczyć obniżone napięcie mięśniowe. Niepokojący powinien być również słaby odruch ssania czy zbyt cichy płacz. W kolejnych miesiącach i latach wśród objawów należy zwrócić uwagę na:
- opóźnione odruchy lub ich brak – dziecko nie unosi głowy ani nóg, nie chwyta zabawek, nie skupia wzroku na osobie mówiącej, jest podenerwowane, gdy zmienia się jego pozycję,
- znikome próby samodzielności – brak samodzielnego przewracania się na boki lub na brzuch, pełzania, upadanie z pozycji siedzącej,
- problemy z równowagą oraz koordynacją ruchów – niechęć do aktywności fizycznej, słaby uścisk podczas chwytania przedmiotów, niewystarczająca stabilność kręgosłupa, potykanie się.
Poza aspektami fizycznymi, w obniżonym napięciu mięśniowym wyraźne są również aspekty emocjonalne i poznawcze. Począwszy od pierwszych dni życia może to być prawie całkowity brak płaczu oraz słabe odruchy oddechowe, a na późniejszych etapach rozwoju problemy z czytaniem, pisaniem, koncentracją. Warto odpowiednio wcześnie skorzystać z fachowej pomocy, aby dziecko mogło być silniejsze, sprawniejsze, bardziej samodzielne.
Skuteczne metody terapeutyczne w obniżonym tonusie
Współczesna fizjoterapia dziecięca i niemowląt zapewnia szereg rozwiązań pozwalających na zaawansowaną rehabilitację, dostosowaną do wieku oraz indywidualnych potrzeb dziecka. Poszczególne metody stosujemy również u naszych małych Pacjentów w PAPILIO w Białymstoku. Jest to między innymi fizjoterapia metodą:
- NDT Bobath – pozwala zahamować nieprawidłowe aktywności i utorować drogę właściwym odruchom przy obniżonym napięciu mięśniowym; poprzez manipulowanie tak zwanymi punktami kluczowymi, do których zaliczamy głowę, szyję, obręcze barkowe, kończyny, tworzone są optymalne warunki do rozwoju sensomotorycznego. Hamowane są nieprawidłowe reakcje i zastępowane właściwymi.
- Vojty – mózg i związane z nim zakodowane wzorce ruchowe pobudzane są do aktywności, co ma przełożenie na mięśnie tułowia i kończyn. Z czasem dziecko wykonuje skoordynowane ruchy podczas leżenia, następnie zaczyna pełzać, obracać się z pleców na brzuch. Otwierają się lub na nowo torują połączenia mózgu z rdzeniem kręgowym, obniżone napięcie mięśni zostaje zniwelowane.
- PNF – poprzez powtarzane skurcze i rytmiczne zapoczątkowanie ruchu podczas ćwiczeń, najsprawniejsze sfery ruchowe wykorzystywane są do aktywowania słabszych lub uszkodzonych obszarów narządu ruchu. Ćwiczenia bazują na ruchach z życia codziennego, dzięki czemu następuje odbudowa czynności ruchowych, zwana reedukacją.
Nauka antygrawitacyjnej pracy mięśni wymaga wsparcia u dzieci z obniżonym napięciem mięśniowym. Zaburzenia rozwoju ruchowego powiązane z ośrodkowym układem nerwowym należy korygować. Odpowiednie postępowanie terapeutyczne przynosi najlepsze rezultaty w pierwszym etapie życia dziecka – plastyczność mózgu jest wtedy największa.
