Tonus, czyli opór jaki stawia mięsień rozciągającej go sile, obecny jest w ciele przez cały czas. Dzięki temu organizm może prawidłowo reagować na zmiany położenia, bodźce. Gdy jednak odruchy niemowlęce oraz opór na rozciąganie mięśni są zbyt silne, należy rozpocząć diagnostykę w kierunku wzmożonego napięcia mięśniowego, zwanego hipertonią lub spastycznością. Objawem tych zaburzeń u noworodka czy niemowlęcia jest prężenie ciała, ciągłe odginanie głowy do tyłu, prostowanie nóg, niepokój, mała ilość snu, częsty nieuzasadniony płacz, zaciskanie dłoni w pięści. To rodzaj uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. W ocenie stopnia spastyczności określa się, które mięśnie są nadaktywne, aby na tej podstawie zastosować odpowiednią formę rehabilitacji dziecięcej, przynieść ulgę małemu Pacjentowi.
Mechanizm działania
W wyniku uszkodzenia górnego neuronu ruchowego powstaje zaburzenie czuciowo-ruchowe, które przyczynia się do mimowolnej aktywacji mięśni. Stała aktywacja ma przełożenie na wzmożone napięcie mięśniowe. Uszkodzenie drogi korowo-rdzeniowej i licznych dróg zstępujących układu pozapiramidowego (biorącego udział w wykonywaniu czynności ruchowych) przyczynia się do złożonych zaburzeń ze strony narządu ruchu. Przy uszkodzeniu ośrodkowego układu nerwowego ma miejsce nadwrażliwość układów regulujących napięcie mięśniowe. Ważnym czynnikiem jest także bodziec, który sprawia, że dochodzi do skurczów zginaczy, czyli jednoczesnego skurczu stawu biodrowego, kolanowego i skokowego. Nie musi to być ból – przy dużej spastyczności wystarczy sam dotyk, aby spowodować wzmożone napięcie mięśni.
Realna pomoc od pierwszych tygodni życia
W zmniejszaniu zaburzeń rozwoju psychoruchowego pomocne są metody stosowane podczas rehabilitacji dzieci i niemowląt, w pełni bezpieczne, bazujące na sprawdzonych mechanizmach. Są to między innymi metoda NDT Bobath, metoda Vojty, a po ukończeniu 1. roku życia także PNF oraz rehabilitacja spidersuit. Odpowiednio dobrane ćwiczenia przynoszą efekty we wzmożonym napięciu mięśniowym o różnej etiologii.
NDT Bobath jest metodą wszechstronną, ponieważ pomaga zarówno w niewielkich deficytach ruchowych, jak też przy kręczu szyi czy problemach ortopedycznych.
- Hamuje wzorce nieprawidłowe, patologiczne, a wyzwala odruchy najbardziej zbliżone do prawidłowych.
- Ćwiczone jest całe ciało dziecka, następuje poprawa procesu rozwoju dziecka, rozwój ten staje się fizjologiczny, czyli naturalny, napięcie mięśniowe ulega redukcji.
- Wzorce należy utrwalać w domu między innymi poprzez odpowiednią pielęgnację dzieci, na którą składa się umiejętne podnoszenie, kąpanie, przewijanie, układanie w łóżeczku.
Metoda Vojty stosowana jest między innymi u dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego. Celem jest odblokowanie prawidłowych wzorców ruchowych.
- Mechanizmy odpowiedzialne za wzmożone napięcie mięśniowe (ale również obniżone) u niemowląt widoczne są podczas obserwowania refleksów, czyli odruchów fizjologicznych, automatycznych.
- Uciskanie odpowiednich punktów na ciele pobudza odruchy, pozwala utrwalić wzorce prawidłowe i wyeliminować nieprawidłowe.
- Ćwiczenia z fizjoterapeutą dziecięcym trwają jednorazowo kilkanaście minut, lecz powinny być dodatkowo powtarzane w domu, zwykle łącznie 4 razy dziennie.
Metoda PNF stosowana jest u dzieci nieco starszych, które potrafią współpracować z terapeutą. Celem jest odzyskanie funkcjonalności mięśni słabszych poprzez pobudzenie odpowiednich receptorów w ciele.
- Podstawą terapii jest ruch w trzech płaszczyznach: strzałkowej, która dzieli ciało pionowo na część lewą i prawą, a także czołowej, dzielącej ciało na część przednią i tylną, oraz poprzecznej – z podziałem na górną i dolną partię ciała.
- Redukcja wzmożonego napięcia mięśniowego polega na zaangażowaniu maksymalnych obszarów włókien mięśniowych.
- Pobudzenie receptorów w ciele i różnych sfer kory mózgowej uczy zmian pozycji oraz ruchów globalnych, czyli angażujących całe ciało.
Pomocne przy wzmożonym napięciu mięśniowym są także rozwiązania wspomagające, do których należy kombinezon spidersuit. Mogą one jednak być wprowadzane dopiero w późniejszych etapach życia, na przykład gdy dziecko już samodzielnie siedzi lub stoi. O wdrożeniu danego elementu terapii decyduje specjalista po omówieniu szczegółów z rodzicami lub opiekunami dziecka.
